Αγύριστο κεφάλι – Το νόημα των στίχων
Το τραγούδι «Αγύριστο κεφάλι», σε στίχους του σπουδαίου ποιητή Άλκη Αλκαίου και μουσική του καταξιωμένου τραγουδοποιού Μιλτιάδη Πασχαλίδη, αποτελεί ένα βαθιά συμβολικό και συγκινητικό έργο που αποτυπώνει την αέναη πάλη του ανθρώπου με την ιστορία, την ταυτότητα και τις κοινωνικές αλλαγές. Ας δούμε αναλυτικά τους στίχους…
Φυσάει ένας αέρας που σαρώνει
ενθύμια παλιά και φυλακτά
Οι ήρωες το σκάνε απ’ την οθόνη
ξυλάρμενοι τραβανε στ’ ανοιχτα
Στην αρχή παρουσιάζεται ένας άνεμος που σαρώνει το παρελθόν (τα παλιά ενθύμια και φυλακτά), συμβολίζοντας τη μετάβαση σε μία νέα εποχή και την απώλεια στοιχείων της ταυτότητας. Οι “ήρωες που το σκάνε απ’ την οθόνη” υποδηλώνουν μια απομάκρυνση από τα σύμβολα του παρελθόντος ενώ η λέξη “ξυλάρμενοι” σημαίνει ακυβέρνητο πλοίο, χωρίς να υπάρχει υποστήριξη και ασφάλεια. Αυτό δείχνει πως το ταξίδι κρύβει πολλούς κινδύνους…
Πού μας πηγαίνει αυτό το τρεχαντήρι,
δεν ξέρω γέμισε μου το ποτήρι
Αυτή η αβεβαιότητα για το μέλλον εκφράζεται και αμέσως μετά. Το “τρεχαντήρι”, ένα μικρό σκάφος, αποτελεί σύμβολο της πορείας της ζωής, η οποία φαίνεται ακαθόριστη. Κανείς δεν ξέρει πού οδηγεί αυτή η απομάκρυνση από τις ρίζες, όμως η αντίδραση δεν είναι ανησυχία, αλλά μια σχεδόν μοιρολατρική αποδοχή – «γέμισε μου το ποτήρι». Αυτή η στάση μπορεί να έχει πολλές ερμηνείες: για κάποιους είναι η αίσθηση ανημπόριας απέναντι στις αλλαγές, για άλλους μια αφελής έλλειψη φόβου, ενώ κάποιοι απλώς επιλέγουν να αδιαφορούν, αφήνοντας τα πράγματα να κυλήσουν δίχως αντίσταση.
Τα μάρμαρα στο φως αντιφεγγίζουν
σε ποιο ταξίδι σ’ έχω ξαναδεί
τυφλά πουλιά το τζάμι μου ραμφίζουν
το πλένει στα φανάρια ένα παιδί
κι ένας τελάλης σ’ έρημη πλατεία
τριάντα χρόνια ψάχνει την αιτία
Η αναφορά στα “μάρμαρα” συμβολίζει την ιστορική μνήμη και το παρελθόν που φωτίζεται από το παρόν. Το μοτίβο του ταξιδιού που επανέρχεται (“σ’εχω ξαναδεί”), υπαινίσσεται μια αέναη αναζήτηση. Οι εικόνες των “τυφλών πουλιών” και του παιδιού που πλένει το τζάμι δημιουργούν έναν σουρεαλιστικό τόνο, υπογραμμίζοντας τη ματαιότητα και την αποξένωση. Ο τελάλης που αναζητά την αιτία εδώ και “τριάντα χρόνια” τονίζει την αναζήτηση νοήματος ή απαντήσεων που δεν έρχονται ποτέ. Δεν είναι πρωτόγνωρη αυτή η κατάσταση αλλά κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει επακριβώς γιατί συμβαίνει.
Στους δρόμους καβαλάρηδες καλπάζουν
και κυνηγούν τ’ αδέσποτα σκυλιά
και οι νοικοκυραίοι που τρομάζουν,
ξορκίζουν μ’ αγιασμό το σατανά
Εδώ η εικόνα γίνεται πιο έντονη, με στοιχεία καταπίεσης και φόβου. Οι “καβαλάρηδες” συμβολίζουν εξουσιαστικούς μηχανισμούς, οι οποίοι κυνηγούν όσους τολμούν να αντιστέκονται (αδέσποτα σκυλιά). Από την άλλη, οι “νοικοκυραίοι” αντιπροσωπεύουν μια συντηρητική κοινωνία που αντιδρά φοβικά στις αλλαγές.
Δεν είναι εδώ Βαλκάνια, σου το `πα
εδώ είναι παίξε γέλασε και σώπα
Η φράση αυτή εμπεριέχει έντονη ειρωνεία. Ουσιαστικά, ο ποιητής αμφισβητεί την παραδοσιακή εικόνα των Βαλκανίων, που είναι συνδεδεμένα με έντονες συγκρούσεις, πάθη και αγώνες, και την αντιπαραβάλλει με μια νέα πραγματικότητα όπου επικρατεί η επιπολαιότητα και η σιωπή. Ο στίχος υπαινίσσεται έναν τόπο όπου η σοβαρότητα, η αμφισβήτηση και η αντίσταση έχουν παραχωρήσει τη θέση τους σε μια κουλτούρα διασκέδασης, απάθειας και συμμόρφωσης.
Φυσάει ένας αέρας που σαρώνει,
μα εγώ είμ’ ένα τραγούδι αλλοτινό
στου δρόμου το λιοπύρι και το χιόνι
αγύριστο κεφάλι θα γυρνώ
Ο αφηγητής δηλώνει την επιμονή του στο παρελθόν και τις αξίες του, παρά τον άνεμο αλλαγής. Το “αγύριστο κεφάλι” συμβολίζει πείσμα και αντίσταση απέναντι στις κοινωνικές επιταγές. Η αντίθεση ανάμεσα στο λιοπύρι και το χιόνι υποδεικνύει ότι το άτομο είναι μαθημένο στις δυσκολίες και τις ακραίες συνθήκες.
Στα χέρια σου αφήνω το τιμόνι
κι η πιο μεγάλη νύχτα ξημερώνει
Στα χέρια σου αφήνω το τιμόνι
κι η πιο μεγάλη νύχτα ξημερώνει
Το τραγούδι ολοκληρώνεται με μια πράξη συμβολικής παράδοσης της ευθύνης. Ο αφηγητής, κουρασμένος ή συνειδητοποιημένος, παραδίδει το «τιμόνι», δηλαδή την κατεύθυνση και τον έλεγχο, σε κάποιον άλλο – ίσως στις νέες γενιές, στη μοίρα ή ακόμα και σε μια αόριστη ελπίδα. Η αναφορά στη «μεγαλύτερη νύχτα» που ξημερώνει δημιουργεί μια αμφίσημη εικόνα: μπορεί να συμβολίζει είτε το τέλος μιας δύσκολης εποχής και την ανατολή μιας νέας, είτε μια μετάβαση προς ένα αβέβαιο και δυσοίωνο μέλλον.
Για περισσότερες αναλύσεις στίχων από αγαπημένα ποιήματα και τραγούδια, κάνε κλικ εδώ.
