Τα παιδιά έχουν ταλέντο να υπομένουν, που πηγάζει από την άγνοια εναλλακτικών λύσεων – Maya Angelou
Με αυτή τη ρήση, η σπουδαία ποιήτρια και ακτιβίστρια παρουσιάζει μια αμφίδρομη όψη της παιδικής αθωότητας: από τη μια, η υπομονή των παιδιών εντυπωσιάζει∙ από την άλλη, ίσως βασίζεται στην άγνοιά τους για τις πολλαπλές επιλογές ή οδούς διαφυγής από μια δύσκολη κατάσταση. Τι σημαίνει όμως πρακτικά ότι τα παιδιά «δεν γνωρίζουν εναλλακτικές» και γιατί αυτό μπορεί να λειτουργεί ως ένα είδος «ταλέντου» στην υπομονή;
Τα δύσκολα παιδικά χρόνια, ο βιασμός και η αφωνία
Η Maya Angelou είχε πολύ δύσκολα παιδικά χρόνια. Γεννήθηκε το 1928 ως Marguerite Annie Johnson. Σε ηλικία μόλις επτά-οκτώ ετών την βίασε ο σύντροφος της μητέρας της. Ο δράστης καταδικάστηκε, μπήκε φυλακή για μία ημέρα και όταν βγήκε δολοφονήθηκε. Η Angelou, σοκαρισμένη από τα γεγονότα και νιώθοντας ότι ο λόγος της ευθύνεται για την τιμωρία του δράστη, σταμάτησε να μιλάει σχεδόν εντελώς για πέντε χρόνια – μια περίοδος αφωνίας που σημάδεψε την παιδική της ηλικία.
Η εμπειρία της αυτή και άλλες δύσκολες καταστάσεις διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την ποιήτρια, συγγραφέα και ακτιβίστρια που έγινε. Είναι, λοιπόν, εύλογο να υποθέσουμε ότι το συγκεκριμένο απόφθεγμα – για την «υπομονή» των παιδιών, η οποία πολλές φορές πηγάζει από την άγνοιά τους ως προς τις εναλλακτικές – συνδέεται βαθιά με όσα έζησε και με το πώς η ίδια αναγνωρίζει ότι τα παιδιά δεν έχουν ούτε την εμπειρία ούτε τη φωνή για να αντιδράσουν ή να φύγουν από καταστάσεις βίας. Αυτή η πεποίθηση αντανακλάται στα γραπτά και στην ακτιβιστική της δράση, με τα οποία προσπάθησε να ενθαρρύνει την έκφραση, την αντοχή και την ελευθερία – ιδιαίτερα των παιδιών και των γυναικών που έχουν ζήσει τραυματικές εμπειρίες.
Η παιδική αθωότητα και η δύναμη της υπομονής
Τα παιδιά, ιδιαίτερα σε νεαρή ηλικία, ζουν έναν κόσμο όπου πολλές αποφάσεις παίρνονται από τους ενήλικες και οι επιλογές τους είναι περιορισμένες. Έτσι, η έλλειψη γνώσης για το τι θα μπορούσε να συμβεί αλλιώς, τα καθιστά συχνά πιο υπομονετικά απέναντι στις μικρές και μεγάλες δυσκολίες της καθημερινότητας. Όταν δεν γνωρίζεις κάποιον «εναλλακτικό» δρόμο, συχνά μένεις εκεί που βρίσκεσαι, αντέχοντας τις συνθήκες με ψυχραιμία και σχεδόν μοιρολατρική ηρεμία.
Επιπλέον, αυτή η αθωότητα μπορεί να φέρει μια γαλήνη άγνωστη στους ενήλικες, που συχνά νιώθουν κατακερματισμένοι μπροστά στον καταιγισμό πιθανοτήτων και «σωστών» ή «λανθασμένων» επιλογών. Για τα παιδιά, ο κόσμος είναι γεμάτος μυστήριο και έκπληξη, οπότε η αναμονή κάποιες φορές γίνεται απλώς ένα φυσικό κομμάτι της ζωής τους.
Η άλλη όψη: Η απουσία ελευθερίας επιλογής
Βέβαια, πίσω από το «ταλέντο» της υπομονής των παιδιών, κρύβεται η πραγματικότητα ότι πολλές φορές δεν έχουν ουσιαστικό λόγο ή δύναμη να αλλάξουν τις συνθήκες τους. Η Maya Angelou υπενθυμίζει με αυτό τον τρόπο ότι η παιδική «υπομονή» δεν είναι πάντα προϊόν συνειδητής απόφασης, αλλά ενδέχεται να είναι αποτέλεσμα έλλειψης πληροφοριών ή πρόσβασης σε εναλλακτικές λύσεις.
Αυτός είναι και ο λόγος που η κοινωνία – γονείς, εκπαιδευτικοί, κρατικοί θεσμοί – οφείλει να προστατεύει και να φροντίζει τα παιδιά, ακριβώς επειδή η υπομονή τους δεν σημαίνει απαραίτητα ασφάλεια ή ευτυχία. Αντίθετα, μπορεί να σηματοδοτεί μια ανησυχητική παθητικότητα, όταν δεν υπάρχουν οι κατάλληλες υποστηρικτικές δομές και οι ανοιχτοί δίαυλοι επικοινωνίας για να μπορέσουν να ζητήσουν βοήθεια ή να εκφράσουν τις ανάγκες τους.