“Τα βιβλία έχουν τους ίδιους εχθρούς με τον άνθρωπο: τη φωτιά, την υγρασία, την ανοησία, τον χρόνο και το ίδιο τους το περιεχόμενο.” – Paul Valery
Με αυτή τη φράση, ο Γάλλος ποιητής και δοκιμιογράφος καταφέρνει να συμπυκνώσει όλα όσα απειλούν την ύπαρξη και την αξία ενός βιβλίου, συγκρίνοντας την πορεία του με αυτήν του ανθρώπου. Όπως ο άνθρωπος είναι τρωτός σε υλικές και άυλες απειλές, έτσι και το βιβλίο διατρέχει κινδύνους όχι μόνο από εξωτερικούς παράγοντες (φωτιά, υγρασία, χρόνος) αλλά και από εκείνους που αφορούν τον ίδιο του τον πυρήνα: τις ιδέες του και τον τρόπο που γίνονται αντιληπτές.
Υλικές απειλές και οι «φθορές» τους
Οι πρώτοι «εχθροί» που μνημονεύει ο Paul Valéry – η φωτιά, η υγρασία και ο χρόνος – αντανακλούν τους φυσικούς τρόπους με τους οποίους ένα βιβλίο μπορεί να καταστραφεί. Όπως το ανθρώπινο σώμα γερνά και φθείρεται, έτσι και οι σελίδες ενός βιβλίου χάνουν την αντοχή τους με το πέρασμα των ετών.
Ωστόσο, όπως ο άνθρωπος αξιοποιεί διάφορα μέσα για να βελτιώσει την υγεία και τη μακροζωία του, έτσι και τα βιβλία μπορούν να συντηρηθούν σωστά – να αποθηκευτούν σε κατάλληλες συνθήκες ή να αναπαραχθούν ψηφιακά. Με αυτήν την αναλογία, ο Valéry υπογραμμίζει ότι η διατήρηση ενός βιβλίου δεν είναι απλώς τεχνικό ζήτημα, αλλά μια πράξη σεβασμού προς τον πολιτισμό και τη γνώση που αυτό μεταφέρει.
Η «ανοησία» και το «περιεχόμενο» ως εσώτερες απειλές
Πέρα από τις υλικές φθορές, ο Valéry μας υπενθυμίζει τον ρόλο της ανθρώπινης «ανοησίας». Αυτό μπορεί να σημαίνει λογοκρισία, απαγορεύσεις ή ακόμα και διαστρέβλωση του νοήματος ενός κειμένου. Ένας άνθρωπος που αντιμετωπίζει το βιβλίο με προκατάληψη ή άγνοια μπορεί εύκολα να το απορρίψει ή να το καταστρέψει – είτε φυσικά είτε συμβολικά, αφαιρώντας του την αξία του. Με άλλα λόγια, όπως η έλλειψη κριτικής σκέψης βλάπτει τον ίδιο τον άνθρωπο, έτσι βλάπτει και τα βιβλία.
Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Valéry μιλά και για το «ίδιο τους το περιεχόμενο». Τα βιβλία φέρουν ιδέες που μπορεί να αποδειχθούν προκλητικές ή δυσάρεστες για μερίδα του κοινού. Κάποιες ιδέες μπορεί να «γεράσουν», να κριθούν παρωχημένες ή ακόμη και επιζήμιες με την πάροδο του χρόνου. Έτσι, η μεγαλύτερη απειλή δεν είναι πάντα εξωτερική. Μπορεί να προέρχεται από το εσωτερικό του ίδιου του κειμένου, δηλαδή από τα μηνύματα που μεταφέρει.
Προτεινόμενο βιβλίο του Πωλ Βάλερυ: Το θαλασσινό κοιμητήρι
Αν θέλεις να δεις περισσότερα αποφθέγματα και σοφά λόγια του Paul Valery, κάνε κλικ εδώ.