Κανείς δεν μπορεί να είναι ελεύθερος, αν δεν είναι κύριος του εαυτού του – Επίκτητος
Ο σπουδαίος στωικός φιλόσοφος κάποτε είπε ότι «Κανείς δεν μπορεί να είναι ελεύθερος, αν δεν είναι κύριος του εαυτού του». Η ανάλυση αυτού του αποφθέγματος του Επίκτητου αποκαλύπτει μια διττή έννοια: την ελευθερία και την αυτοκυριαρχία. Κάθε συστατικό στοιχείο παίζει καθοριστικό ρόλο στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η κυριαρχία του ατόμου επί του εαυτού του οδηγεί στην πραγματική ελευθερία.
Το νόημα του αποφθέγματος
Σύμφωνα με τον Επίκτητο, η πραγματική ελευθερία δεν είναι εξωτερική κατάσταση, αλλά εσωτερική. Δεν εξαρτάται από εξωτερικές συνθήκες ή περιορισμούς, αλλά από την ικανότητά μας να ελέγχουμε τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις επιθυμίες μας.
Με άλλα λόγια, το να είσαι “κύριος του εαυτού σου” σημαίνει να έχεις αυτοκυριαρχία, να μην υποκύπτεις σε πάθη, φόβους ή εξωτερικές πιέσεις. Όταν κάποιος είναι σε θέση να ελέγχει τον εαυτό του, τότε και μόνο τότε μπορεί να είναι πραγματικά ελεύθερος, γιατί η ελευθερία του δεν εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά από την εσωτερική του δύναμη και σοφία. Αυτή η εσωτερική ελευθερία είναι η πιο ουσιαστική και διαρκής μορφή ελευθερίας, σύμφωνα με τη Στωική φιλοσοφία που εκφράζει ο Επίκτητος.
Πόσο εύκολη είναι η αυτοκυριαρχία στη σημερινή εποχή;
Στη σημερινή εποχή, η επίτευξη της εσωτερικής κυριαρχίας, όπως περιγράφεται από τον Επίκτητο, αντιμετωπίζει αρκετές προκλήσεις λόγω των πολλών επιρροών και πιέσεων που δέχεται το άτομο καθημερινά. Μερικές από τις σημαντικότερες προκλήσεις είναι οι εξής:
- Πληροφοριακή υπερφόρτωση: Ζούμε σε μια εποχή όπου οι πληροφορίες είναι άφθονες και διαρκώς προσβάσιμες. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι ειδήσεις και η συνεχής ροή πληροφοριών μπορούν να κατακλύσουν το άτομο, δημιουργώντας σύγχυση και άγχος. Η ικανότητα να φιλτράρουμε και να διαχειριζόμαστε τις πληροφορίες αυτές είναι κρίσιμη για την αυτοκυριαρχία μας.
- Πίεση για επιτυχία και κοινωνική αναγνώριση: Οι σύγχρονες κοινωνίες συχνά επιβάλλουν στο άτομο την ανάγκη να επιτύχει σε πολλούς τομείς (καριέρα, οικογένεια, κοινωνική ζωή) και να συμμορφώνεται με πρότυπα επιτυχίας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική πίεση, άγχος και στρες, κάνοντας την αυτοκυριαρχία ακόμα πιο δύσκολη.
- Υλικός καταναλωτισμός: Η κατανάλωση και η συνεχής αναζήτηση υλικών αγαθών συχνά παρουσιάζονται ως πηγές ευτυχίας και ικανοποίησης. Αυτό μπορεί να απομακρύνει το άτομο από την εσωτερική του ανάπτυξη και να το κάνει πιο εξαρτημένο από εξωτερικούς παράγοντες.
- Τεχνολογική εξάρτηση: Η εξάρτηση από την τεχνολογία, όπως τα smartphones και οι υπολογιστές, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την αυτοσυγκέντρωση και την εσωτερική ηρεμία. Η συνεχής σύνδεση και η ανάγκη για άμεση ικανοποίηση μπορούν να αποτρέψουν την ανάπτυξη της υπομονής και της αυτοκυριαρχίας.
- Αποξένωση και έλλειψη αλληλεγγύης: Η σύγχρονη ζωή πολλές φορές οδηγεί σε αποξένωση και απομάκρυνση από ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις. Αυτό μπορεί να δυσχεράνει την εσωτερική ισορροπία, καθώς τη θέση παίρνει η μοναξιά και η απομόνωση.
- Αβεβαιότητα και αλλαγές: Η παγκόσμια αβεβαιότητα, οι οικονομικές κρίσεις, οι κλιματικές αλλαγές και άλλοι εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν φόβο και ανασφάλεια. Το άτομο μπορεί να δυσκολευτεί να παραμείνει ψύχραιμο και να διατηρήσει την αυτοκυριαρχία του υπό αυτές τις συνθήκες.
Η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων απαιτεί επίγνωση, συνεχής αυτοβελτίωση και ανάπτυξη εσωτερικής δύναμης, ώστε να μπορεί κανείς να παραμείνει κύριος του εαυτού του παρά τις αντιξοότητες της σύγχρονης ζωής.