Γοτθική Λογοτεχνία

Η γοτθική λογοτεχνία δημιουργήθηκε το 18ο αιώνα στην Ευρώπη. Το ρομαντικό στοιχείο έδωσε σιγά σιγά την θέση του στο μακάβριο και το γκροτέσκο αλλα δεν εξαφανίστηκε τελείως. Το υπερφυσικό στοιχείο είναι από τα θεμελιωδη χαρακτηριστικά αυτού του είδους με τις κατάρες, τις προφητείες, τις δεισιδαιμονίες και κυρίως τα φαντάσματα τα βαμπίρ και τους νεκροζώντανους να παίρνουν επάξια το ρόλο και το χώρο που τους αντιστοιχεί δίπλα σε ανυπεράσπιστες συνήθως υπάρξεις. Μεγάλη σημασία δινόταν επίσης στην αρχιτεκτονική. Επιβλητικά μυστηριώδη κάστρα, σκοτεινά αρχοντικά, αν ήταν κι εγκαταλελειμμένα ακόμα καλύτερα, μπουντρούμια και κρύπτες δημιουργούσαν ανατριχίλες για τους προφανείς λόγους. Επίσης, ο περιβάλλοντας χώρος όπως δάση, ερημιές, βουνά κι απόκρημνα φαράγγια έδιναν βοήθεια στον συγγραφέα να δημιουργήσει εφιαλτικές σκηνές. Επιπλέον ο καιρός, ο βροχερός ή ομιχλωδης, συνόδευε τις απειλητικές σκηνές η ακομα και τη ψυχολογία των ηρώων. Οι ήρωες από την άλλη ήταν συνηθως άνθρωποι με πάθη κι εμμονές, με περίεργες κι ενίοτε θανατηφόρες ασθένειες, συνήθως ευγενικης καταγωγής με την ανάλογη μόρφωση. Έτσι, υπήρχε ωραία αντίθεση με την παρακμιακή ατμόσφαιρα του έργου. Ενώ λειτουργουσαν είτε σαν θύματα είτε σαν θύτες. Τέλος, σε πολλα έργα συναντάμε τον σκοταδισμό του Μεσαίωνα και έμμεση κριτική στην απολυταρχία της Καθολικης Εκκλησίας.

Το κάστρο του Οτράντο, Οράτιο Ουόλπολ (1764)

Θεωρείται η απαρχή της γοτθικής λογοτεχνίας. Σ’ αυτην την νουβέλα ενώνονται τα ρομαντικά κι επικά στοιχεία των ιπποτικών μυθιστορημάτων του μεσαίωνα με την γκροτέσκα ατμόσφαιρα ενός εφιαλτικού κάστρου στην Ιταλία όπου ο κίνδυνος καραδοκεί σε κάθε γωνία. Παρότι όμως υπάρχει πληθώρα μεταφυσικών στοιχείων ο πραγματικός κίνδυνος είναι ο άνθρωπος στο πρόσωπο του άρχοντα Μάνφρεντ. Αν και κάπως αδύναμο στην αφήγηση και λιγο μελό με ήρωες οχι και τοσο πειστικους στις μέρες μας τουλάχιστον κατάφερε να δημιουργήσει και να καθορίσει ένα ολόκληρο είδος.

Βαθέκ, Γουίλιαμ Μπεκφορντ (1786)

Ο Χαλίφης Βαθέκ, ένας έκφυλος και πάμπλουτος ηγεμόνας με μια πολύ ισχυρή μητέρα συνάπτει συμφωνία με τον δίαβολο με αντάλλαγμα να γνωρίσει την αμύθητη περιουσία του. Όπως είναι επακόλουθο θα πληρώσει πολύ ακριβά το τίμημα της απληστίας του. Οι ονειρικές σκηνες, η μυστηριώδης ανατολίτικη ατμόσφαιρα και το γκροτέσκο στοιχείο συνθέτουν μια πρωτότυπη για την εποχη ιστορία με επιβλητικές εικόνες που επηρέασε όσο λίγα τους συγχρόνου του με την αισθητικη του.

Ο καλόγερος, Μάθιου Γκρέγκορι Λιούις (1796)

Άλλο ένα μυθιστόρημα που ενώνει στοιχεία από τις ιπποτικές μεσαιωνικές ιστοριες με τον σκοταδισμό της Καθολικής Εκκλησίας συνθέτοντας ένα μοναδικό βιβλίο. Υπάρχουν αρκετές ιστορίες και πλούσια πλοκή όμως ξεχωρίζει αυτη του πάτερ Αμβρόσιου, ενός ζωντανού ειδώλου που όλοι σέβονται και λατρεύουν, σ’ ενα μοναστηρι της Ισπανίας, που όμως εξελίσσεται σε έναν ακόλαστο ήρωα παραδομενο στα πάθη του. Στην εποχή του δεν εκτιμήθηκε ιδιαίτερα, μάλιστα είχε τα αντίθετα αποτελέσματα φέρνοντας προβλήματα στην καριέρα του δημιουργού του. Σήμερα όμως αποτελεί ένα σπουδαίο κλασικο έργο για την γοτθική λογοτεχνία αρκετά ευανάγνωστο κι επαναστατικό.

Ο Ιταλός ή το εξομολογητήριο του μαύρου αναχωρητή, Ανν Ράντκλιφ (1797)

Το έργο μας μεταφέρει (κι αυτό) στην νότια Ιταλία του Μεσαίωνα όπου δυό νέοι ερωτευμένοι, η Έλενα κι ο Βιντσέντσο, δεν μπορούν να χαρούν τον ερωτα τους, Υπάρχουν πολλά εμπόδια αναμεσα τους, σπαρμένα κυρίως από τον Σκεντόνι έναν πολύ κακόβουλο καλόγερο και την μαρκησία Βιβάλντι, που ο καθένας για διαφορετικό λόγο τους θέλει χώρια. Κάστρα, μυστήριο, σκοτεινά αινίγματα, έντονο το υπερφυσικό στοιχείο, φόβος, βασανισμοί και Ιερά Εξέταση επικρατούν. Στην ουσία του το μυθιστόρημα είναι να κλασικο ρομαντζο της εποχής εκείνης όμως όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία το καθιστουν μια για πάντα στο πάνθεον των
πρώτων κι αδιαμφισβήτητων γοτθικών μυθιστορημάτων όπου διαβάστηκαν κι αγαπήθηκαν όσο λίγα.

Φρανκενστάιν ή ο σύγχρονος Προμηθέας, Μαίρη Σέλλεϋ (1818)

Η Σέλλεϋ ήταν 18 χρονών όταν σκέφτηκε και δημιούργησε την ιστορία του Βίκτωρ Φρανκενστάιν, ενός νεαρού που γοητευμένος από τις σπουδές του στην ιατρική και την άνοδο της ανατομίας στην εποχη του αποφασίζει να “επιβληθεί” στο θάνατο και να δημιουργήση ζωή σαν άλλος μικρός “θεός”.
Αυτό όμως θα του γυρίσει μπούμερανγκ καθώς το πλάσμα που δημιούργησε υποφέρει από μοναξιά και θέλει να δώσει στον δημιουργό του τον ανάλογο πόνο. Στην εποχη του λογικά θα έδωσε πολλές ανατριχίλες στους αναγνωστες του στη δική μας εποχή όμως πιο πολύ μας θλίβει η μοναξια και η απαξίωση που αντιμετώπισε το πλασμα. Μια ιστορία που παίρνει πολλές ερμηνείες ( για την επιστήμη, τη φύση, τη τέχνη) κι επηρέασε με την σειρά του άλλους συγγραφεις και στην εποχή μας και σεναριογράφους εξελίσσοντας το είδος.

Η μάσκα του κόκκινου θανάτου, Έντγκαρ Άλλαν Πόου (1842)

Ο Πόου είναι η περιπτωση συγγραφέα που θα πρότεινα σε κάποιον να διαβάσει όλα του τα διηγήματα, αλλα για χάρη του άρθρου πρέπει να επιλέξω μόνο μία ιστορία. Παρακολουθουμε τον πρίγκιπα Πρόσπερο και την προσπαθεια του να σωθεί, μαζι με τους άλλους ευγενεις της Αυλής του, από μια θανατηφόρα ασθένεια που μαστίζει την περιοχή του που είναι γνωστή ως ο Κόκκινος Θάνατος. Από τα ωραιότερα διηγήματα γοτθικού τρόμου και μακάβριας αισθητικής. Μικρό σε έκταση αλλά τόσο περιεκτικό σε νόημα και με σφιχτή, καλοδουλεμένη δομή για το αναπόφεκτο και νομοτελειακό της ζωης.

Καρμίλα, Τζόζεφ Τομας Σεριντάν Λε Φανού (1871)

Προηγήθηκε του κόμη Δράκουλα, η ιστορία όμως είναι παρόμοια. Ένα απέθαντο πλάσμα, αυτη την φορα ομως θηλυκό,που ακούει στο όνομα Καρμίλα Κάρνσταιν στοιχειώνει τα όνειρα κι αργότερα τη ζωή μιας νεαρής κοπέλας ευγενικής καταγωγής. Ο καθηγητής Εσσέλιους από την άλλη που είναι η φωνή της λογικής και της επιστήμης κάνει ο,τι μπορεί για να σώσει την προστατευόμενη του. Ο Λε Φανού θίγει πολλά θέματα σε αυτη την νουβέλα που φάνταζαν αρκετά πρωτοποριακά για την εποχή του αν και δεν ήταν ο πρώτος, με σημαντικότερο την γυναικεία χειραφέτηση και σεξουαλικότητα. Το κάνει όμως με τρόπο όχι ξεκάθαρο αλλά μέσω συμβολισμών κι επιβλητικών εικόνων που αφήνουν πολλά στη φαντασία των αναγνωστών.

Ολάγια μια βαμπιρική νουβέλα, Ρόμπερτ Λουίς Στίβενσον (1885)

Ξέρω πως εδώ πολλοί θα περίμεναν το “Δρ. Τζέκιλ και κύριος Χάιντ” που είναι και το πιο γνωστό έργο του συγγραφέα και σίγουρα ένα δυνατό γοτθικό έργο το οποίο προτείνω να διαβάσουν όλοι. Όμως αυτό το μικρό κι όχι τόσο γνωστό διαμάντι του Στίβενσον το αγάπησα αρχικά για την ηρεμία του, τις πλουσιες περιγραφες σε τοπία και μέρη του καστρου, αλλά πιο πολύ για την πρωταγωνίστρια του. Η Ολάγια που εμφανίζεται μετά τη μεση του βιβλίου περιπου (πιο πριν είναι απλά μια εικονα, ένας πίνακας στον τοίχο κατι που εντείνει τον μυστήριο αλλα και τον κρυφό έρωτα του πρωταγωνιστή ) ξεφεύγει κατα πολύ από τα πρότυπα των γυναικείων ηρωίδων εκείνης της εποχής. Συνήθως ήταν αθώα θύματα που βρίσκονταν συνεχώς σε κίνδυνο και περίμενα να τις σώσουν ή στυγερά βαμπίρ που απομυζούσαν το θύμα τους με κάθε τρόπο. Εκείνη όμως είναι μορφωμένη, δυναμική και αποφασίζει μόνη της για τη ζωή της.

Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ, Όσκαρ Ουάιλντ 1890

Ο Ντόριαν Γκρέυ ένας Βρετανός αριστοκράτης με εκθαμβωτική ομορφιά βλέποντας το πορτραίτο που του είχε φιλοτεχνήσει ο Μπάζιλ Χόλγουορντ εύχεται να παραμείνει ακριβώς όπως είναι στον πίνακα για πάντα. Με ένα μαγικό τρόπο αυτή η περίεργη ευχή πιάνει και καταλήγει να γίνει κατάρα καθώς ποτέ δεν γερνάει, ποτέ δεν αλλάζει η εξωτερική του ομορφιά αλλα με τον έκλυτο βίο του αλλοιώνεται το πορτραίτο του, με αποτέλεσμα ο ίδιος να γίνεται ακόμα πιο έκφυλος. Αλληγορικό παραμύθι ενηλίκων για την υποκρισία των πλουσίων και των ευγενών της εποχής του Ουάιλντ κι όχι μόνο, με έντονους συμβολισμούς και το εύρημα του σωσία τόσο αγαπητο στα γοτθικά κείμενα.

Η απελευθέρωση, Μαίρη Κολμόντλευ 1890

Η ιστορία ενός ανήθικου αριστοκράτη που στοιχειώνει 30 χρόνια μετά τον θάνατο αθώους κι ανυπεράσπιστους κατοίκους ενός μικρού χωριού επειδή ο αφηγητής μας εισέβαλε στην κρύπτη του και τον απελευθέρωσε. Αρκετά μακάβρια αλλά παράλληλα και διασκεδαστική αυτή η ιστορία φτιαγμένη με πολύ μεράκι μας μεταφέρει στην αγγλική ύπαιθρο με τις δεισιδαιμονίες και το υπερφυσικό στοιχείο να είναι σε τέτοια δόση ώστε να δημιουργηθούν οι ανάλογες ανατριχίλες συνθέτοντας μια απολαυστική ιστορία γοτθικού τρόμου. (Απο τη συλλογή διηγημάτων Γοτθικές ιστορίες από βικτωριανές συγγραφείς, Ars Nocturna)

Κόμης Δράκουλας, ο άρχοντας των Καρπαθίων, Μπραμ Στοκερ (1897)

Ένα βαμπίρ ευγενικής καταγωγής καταφέρνει να ταξιδέψει απο την γενέτειρα του Ρουμανία στην Βικτωριανή Αγγλία για να σπείρει τον πανικό και τον όλεθρο, αλλά και για να βρει τον έρωτα στο πρόσωπο της Μίνα που τυχαίνει να είναι η αρραβωνιαστικια του δικηγόρου του. Η πλούσια φαντασια του Στόκερ διανθίζεται με ρομαντικές και παράλληλα μακάβριες πινελιές δίνοντας την επιτομή του βικτωριανού μυθιστορήματος. Υπάρχουν κι εδώ τα κλασικά γοτθικά μοτίβα που συναντάμε και σε άλλες παρόμοιες ιστορίες της εποχής ( δεισιδαιμονία-σκοταδισμός vs λογική κι επιστήμη). Το έργο όμως είχε τέτοια δυναμικη την εποχή που γράφτηκε που καθιέρωσε τον Στόκερ σαν ένα μεγάλο συγγραφέα και καθιέρωσε ένα ολόκληρο υποείδος. Άλλα έργα του ίδιου ειναι και το “Πετράδι των επτά αστεριών ” και ” Στη φωλιά του λευκού φιδιου” που θα σου μιλήσω άλλη φορά.

Η φωνή μέσα στην νύχτα, Γουίλιαμ Χόουπ Χοτζσον (1907)

Σε μια σκοτεινή κι άναστρη νύχτα με ομίχλη, σ΄ενα καράβι που μένει ακίνητο την γαλήνη και την σιωπη θα ταράξει μια απόκοσμη φωνή. Μια φωνή ανθρώπινη που έχει να διηγηθεί μια ανατριχιαστική και πολύ περίεργη ιστορία. Όχι τόσο διάσημο και γνωστό αυτο το διήγημα του Χότζσον καταφέρνει να δημιουργήσει μυστήριο και αγωνία παρ΄όλο που δεν έχει πολλή δράση και να τραβήξει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Αν και ξεφεύγει κατα πολύ από τα κλασικα μοτίβα του είδους που υπηρετεί εχει μυστήριο κι εξίσου δυνατό το μακάβριο στοιχείο, φτιάχνοντας εικόνες που μένουν στο μυαλό. (Από την συλλογή διηγημάτων “η φωνή μέσα στη νύχτα κι άλλες γοτθικές ιστορίες, Άγνωστη Καντάθ)

Μεχρι την επόμενη φορά να σε φροντίζεις και…καλές γοτθικές αναγνώσεις